تعریف رنگ در موسیقی

در موسیقی ایرانی اصطلاحاتی وجود دارد که شناخت این اصطلاحات و مفاهیم به شناخت بیشتر موسیقی ایرانی کمک می نماید. رنگ یکی از این اصطلاحات می باشد. ارِنگ یکی ازفرم های اصلی در ردیف موسیقی ایرانی است که برای شادی و رقص  نواخته می‌شده و معمولاً ضرب آهنگ آن شش هشتم است . رنگ نوعی موسیقی سازی است و آواز در آن نقشی ندارد. معمولاً رنگ در انتهای اجرای دستگاه و پس از اجرای تصنیف‌ها و آوازها نواخته می‌شود.در ادامه این مطلب از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام با تعریف رنگ در موسیقی بیشتر آشنا شوید.

تعریف رنگ در موسیقی

رنگ ؛ یک فرم  (یا به عقیدهٔ برخی یک گونه ی سازی (بدون آواز)،متریک  و معمولاً از پیش ساخته است که در پایان برنامهٔ اجرای موسیقی نواخته شده و به عنوان قطعه خداحافظی هم از آن یاد می شود.  این قطعه که خود یکی از فرمهای اصلی موسیقی دستگاهی است، اکثرا با ضرب آهنگ شش هشتم اجرا می شود و هدف از آن نشاط بخشی پایانی یک نوبت (اجرای کامل یک دستگاه) است و معمولاً دارای الگوی ریتمیک خاصی به نام «شیر مادر» است.

رنگ‌ها معمولاً تندای  میانه دارند؛ به شکلی که همراهشان رقص شادی اجرا شود. بین قطعات آوازی در موسیقی ردیفی، رنگ تندترین آن‌ها را تشکیل می‌دهد.  غالباً، در رنگ‌ها دو(مد ) مختلف موسیقی اجرا می‌شود.

تاریخچه و قدمت رنگ در موسیقی ایرانی 

به عقیدهٔ موسیقی‌شناسان، رنگ احتمالاً یکی از قدیمی‌ترین فرم‌های موسیقی ایرانی است زیرا تنها فرمی که برای رقص در موسیقی ایران پر استفاده بوده است رنگ بوده و هنر رقصیدن تاریخچه ای بسیار قدیمی در ایران دارد. با این حال، فرم رنگ به شکلی که امروز می‌شناسیم احتمالاً در دورهٔ معاصر اختراع شده‌است و مخترع آن احتمالاً درویش خان  بوده‌است.

داریوش صفوت معتقد است که از آنجا که رنگ تنها فرم موسیقی است که مخصوص همراهی با رقص است و با توجه به قدمت هنر رقص در ایران، می‌توان نتیجه گرفت که رنگ قدیمی‌ترین فرم موسیقی است که تا امروز به‌جا مانده‌است.

فرهاد فخرالدینی  نیز با استناد به نوشته‌های شمس العلما در کتاب ساز و آهنگ باستان چنین نتیجه می‌گیرد که رنگ ریشهٔ دیرینه‌ای دارد و در قدیم به آن «فروداشت» گفته می‌شده‌است. وی همچنین اصطلاح «ضرب اصول» را که در اشعارحافظ وسعدی  به کار رفته، مرتبط با «رنگ اصول» می‌داند که امروزه جزء رنگ‌های دستگاه شور است .

هدف از اجرای رِنگ

هدف از اجرای این قطعه این است که در اجرای کامل یک دستگاه در بخش پایانی قطعه ی شادی بخشی به گوش مخاطبان برسد. کاربرد خاص آن برای ایجاد نشاط و رقص در پایان اجراهای موسیقی بوده است که به واسطه ی آن اجرا و محفل پایانی شیرین و لذت بخش برای شرکت کنندگان و مخاطبان ایجاد کند.

 با اجرای رنگ موسیقی، روحیه ی شنونده به حالت ابتدایی بر می گردد. همچنین از آنجا که اجرای یک دستگاه ممکن است طولانی باشد و مخاطبان در این مدت ممکن است از نشستن طولانی خسته شده باشند با اجرای یک قطعه رنگ آن سرور و شادی به شنونده باز میگردد و همینطور با ریتم آن تحرک پیدا می کنند. پایانی با شکوه تر رقم می خورد و مخاطبان با شادی و زیبایی بیشتری از آن برنامه یاد خواهند کرد. این قطعه بدون نیاز به آواز و خوانندگی، و فقط با ساز و نوازنده اجرا می شود.

انواع  رنگ های معروف

از رنگ‌های معروف، می‌توان به رنگ حَرْبی (به معنای «جنگی») اشاره کرد که دردستگاه ماهور قرار دارد و نوعی رقص جنگ است و نیز رنگ یک‌چوبه که رقص چوب قشقاییان  با آن انجام می‌شده‌است.  درویش خان نیز رنگ‌هایی برای رقص سماع ساخته که معروفند.

در موسیقی معاصر ایران، چهار مضراب ها  جای رِنگ‌ها را گرفته‌اند. سایر هنرمندانی که رنگ‌های مشهور نواخته‌اند، عبارتند از:

رکن الدین مختاری ؛ علی اکبر شهنازی ؛ علینقی وزیری ؛ حبیب سماعی ؛ مرتضی نی داوود ؛ موسی معروفی و فرامرز پایور و

فرصت الدوله شیرازی رنگ‌های مهم در دستگاه‌های مختلف را به این شرح برشمرده‌است:

• دستگاه رایت پنج گاه: شهرآشوب، حربی
• دستگاه چهارگاه: شهرآشوب، حاشیه، متن، لزگی
• دستگاه سه گاه: شهرآشوب، حاشیه، متن، لزگی، دلگشا
• دستگاه همایون: شهرآشوب، نستوری (نستاری)، فرح
• دستگاه نوا: شهرآشوب، حربی، نستوری
• دستگاه ماهور: شهرآشوب، خفی جلی، حربی
• دستگاه شور: شهرآشوب، ضرب اصول

داریوش طلایی  نیز رنگ‌هایی که تا به امروز باقی مانده‌اند را شامل این موارد می‌داند: رنگ شهرآشوب در شور و چهارگاه، رنگ فرح در همایون، رنگ حربی در ماهور، رنگ نستاری در نوا، رنگ دلگشا در سه‌گاه، رنگ لزگی و حاشیه در چهارگاه، و رنگ ضرب اصول در شور.