ایران از جمله کشورهایی است که فرهنگ و اقوام زیادی را در خود جای داده است و به همین علت موسیقی نیز دارای تنوع بالایی است.یکی از موسیقی های زیبای ایران نیز، موسیقی خطه مازندران می باشد.در این بخش از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، با موسیقی مازندرانی بیشتر آشنا شوید.
موسیقی مازندرانی
در موسیقی مازندران هم مانند موسیقی‌های فولکلور ایران، موسیقی با زندگی مردم همراه و عجین است. در شالیزارها، جنگل‌ها، دریا، در آداب شادی و عزا و در همراهی با مراسم مذهبی، موسیقی مازندران نقش چشمگیری دارد که پس از انقلاب پیشرفت وتحول جایگاه ویژه‌ای بین هنرمندان و مردم پیدا کرده است .
در واقع،این موسیقی در مناطق وسیعی از جلگه‌های شمالی البرز و سواحل جنوبی دریای خزر، یعنی از دشت‌های غیرترکمن‌نشینِ کتول و استارباد (گرگان) در شرق تا دوطرف نشتارود در غربِ مازندران عمومیت دارد و همین باعث تنوعش شده است.
موسیقی مازندران به دو شکل موسیقی آوازی و سازی وجود دارد. این موسیقی با موسیقی گیلکی در غرب و خراسانی در شرق پیوند خورده‌است. در دهه‌های اخیر موسیقی پاپ نیز در مازندران فراگیر شده‌است.
اشکال موسیقی
موسیقی سنتی مازندران در دو نوع آوازی یا کلامی و سازی یا بدون کلام است
موسیقی آوازی
موسیقی آوازی مازندران را می‌توان به سه دستهٔ اصلی تغزلی، حماسی و آیینی تقسیم کرد.
۱ - تغزلی: مقام‌های موسیقی امیری، نجما و طالبا در سراسر منطقه، کتولی در شرق و ولگه‌سری در غرب از جمله آوازهای تغزلی مازندران است که موضوع آن عشق است؛ خواه دلدادگی انسانی و خواه عشق به طبیعت، دام و زمین.
۲- حماسی: از منظومه‌های حماسی رایج در منطقه سوت یا سورت است که قدمتشان اغلب به دوران قاجار به بعد می‌رسد
۳ - آیینی: موسیقی آیینی مازندرانی شامل نوروزخوانی، نواجش، موری، چاووش‌خونی، تعزیه و… است.
در کنار این، شبه‌مقام‌های آوازی و ریزمقام‌هایی مانند کیجاجان‌ها و لالایی‌ها کلیات موسیقی آوازی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
دسته بندی
این موسیقی را به چهار دسته تقسیم کرده‌اند که با وجود برخی اشتراکات، هر کدام ویژگی‌های خودشان را دارند:
موسیقی اصیل تبری (در کوهستان‌ها و جلگه‌های مرکزی مازندران)؛ موسیقی گُداری (با مرکزیت قنبرآباد بهشهر)؛ موسیقی خنیایی شرق مازندران (در جلگه‌های شرقی استان، از کُردکوی گلستان تا میان‌دورود ساری)؛ موسیقی غرب مازندران (از دوطرف رود چالوس تا دوطرف رود نشتا و موسیقی کجوری) .
موسیقی مرکز مازندران
موسیقی مناطق مرکزی استان که تقریباً سرچشمه اصلی تمام نغمه‌ها و آواهای مناطق چهارگانه تبری‌زبان است، در همه نواحی کوهستانی و جلگه‌ای از هزارجریب تا شرق رود چالوس رواج دارد که از یک طرف، بر اساس دو مقام آوازیِ مهمِ منطقه یعنی امیری (تبری) و کتولی و از طرف دیگر، بر مبنای قطعات سازی و چوپانی هستند. مقام‌های امیری و کتولی به‌تدریج به موسیقی سازی هم راه پیدا کرده‌اند و بر غنای آن افزوده‌اند.
موسیقی گُداری
گُدارها که در منابع تاریخی و شفاهی مازندرانی‌ها گُدَر، گودار، چوله، خی‌کِش و موارد دیگر خوانده شده‌اند، خودشان را چوله می‌نامند. این قوم گروهی از خنیاگرانند که در برهه‌هایی از تاریخ، از هند کوچانده شده‌اند و زمان و نحوه این مهاجرت معلوم نیست، اما منابع موجود بر سه اصلِ نژاد هندی، کوچ اجباری و خنیاگری آنها هم‌داستانند. گدارها اقلیتی کولی و غیررسمی‌اند که در زبان و فرهنگ مازندرانی‌ها جا افتاده‌اند و بیشتر در روستاها و محله‌های بین بهشهر و گرگان سکونت دارند.
موسیقی شرق مازندران
موسیقی شرق مازندران از مناطق شرقی ساری تا حدود کُردکوی (در استان گلستان) شنیده می‌شود که بر بستر موسیقی روایی و منظومه‌ای شکل گرفته و در برخی موارد، متاثر از موسیقی ترکمنی و خراسانی است. موسیقی این منطقه عمدتاً با دوتار و کمانچه و آواز اجرا می‌شود و در آن خبری از لَلِه‌وا، دِسَرکوتِن و سرنا که در مناطق مرکزی مازندران رواج دارند، نیست.
دوتار شرق مازندران (با مرکزیت بهشهر) در قیاس با دوتارهای دیگر نواحی ایران از نظر تعداد دستان‌ها (حداکثر هشت پرده) و شیوه‌های اجرایی ساده‌تر و بیشتر یک ساز همراهی‌کننده مقام‌ها، آوازها و ریزمقام‌های این منطقه است. دوتارنوازان و خنیاگران گُدار در موسیقی این ناحیه نقشی عمده دارند.
موسیقی غرب مازندران
موسیقی غرب مازندران شامل آوازها و آواهایی است که از شرق نوشهر تا غرب تنکابن رواج دارد. این موسیقی هم مثل تمام موسیقی‌های مناطق مرزی، بین دو فرهنگ مازندرانی و گیلانی در نوسان است و در مقام‌ها و ریزمقام‌های سازی و آوازیْ آمیختگی موسیقی تبری، گیلکی، دیلمانی، اِشکِوری و طالقانی دیده می‌شود. هرچه از غرب این منطقه به سمت شرق برویم تاثیر موسیقی تبری بیشتر است و در غرب تاثیر موسیقی شرق گیلان (بیه‌پیش) نمود بیشتری دارد. در این محدوده هیچ ردپایی از موسیقی گُداری و شرق مازندران پیدا نمی‌شود.